Optimalisering
We leven in een maatschappij die draait op optimalisering. Optimalisering van systemen en processen, maar zeker ook van onszelf. De digitale vooruitgang van de afgelopen decennia helpt hierbij. Processen worden zoveel mogelijk geautomatiseerd; alsmaar soepeler, sneller, makkelijker, beter.
We kennen automatisering ook als een intern proces. Onze primaire gedachten en handelingen worden immers bepaald door diepgewortelde persoonlijke attitudes, gevoelens en aannames. Dat gaat automatisch. Als we ons al van dit mechanisme bewust zijn, is het moeilijk genoeg om er bovenuit te stijgen en er van een afstand naar te kijken. Die primaire gedachten en acties vervolgens ter discussie stellen, vraagt zelfs nog meer van ons.
Tijd en ruimte voor reflectie is in onze maatschappij allesbehalve een automatisme. We moeten immers door, vooruit. Ons optimale zelf is eigenlijk precies dat wat we van onze wereld wensen; coherent, productief en efficiënt.
De-automatiseren
We hoeven de voordelen van automatisering en digitale ontwikkeling niet te ontkennen om de nadelen te zien. De keerzijde kenmerkt zich door verlies. Misschien nog wel het meest door het verlies van ruimte. De ruimte die om vastgeroeste ideeën, ingesleten (re)acties, bekende strategieën en onwrikbare overtuigingen heen bestaat. Vrije ruimte, die voorspelbaar noch veilig, vast noch vredig is. Juist deze ruimte is nodig om nader tot onszelf en tot elkaar te komen. Om weerwoorden te formuleren op de problemen van onze tijd.
Ik las in 2021 twee boeken waarin ik de oproep tot het opzoeken van vrije ruimte herkende. Woei-Lien Chong heeft het in haar boek Filosofie met de Vlinderslag (2016) over het daoïsme als oefening in het opschorten van het primaire denken en handelen, dat voortkomt uit ingesleten patronen en overtuigingen. Ze gebruikt termen als deprogrammering, deconditionering en deconstructie om deze oefening op fundamenteel niveau te omschrijven.
Daarnaast las ik Frictie (2020) van Miriam Rasch. Het boek gaat over de implicaties van het geloof dat de wereld te vangen is in data (dataïsme). Rasch gebruikt veelvuldig de term de-automatiseren. Deze ontleent ze aan de Russische formalist Viktor Sjklovski, die hiermee het vervreemdende en ruimte scheppende effect dat literatuur heeft, aanduidde. Het boek inspireerde me om op een bijna activistische manier na te denken over de-automatiseren als vrije ruimte scheppende activiteit.
Drift
Rasch haalt in een passage waarin ze haar omzwervingen door een stad beschrijft het Situationistische dérive aan. Ze schrijft hoe ze met haar telefoon op zak juist meewerkt aan het voeden van data. Dit bracht me op het idee het dérive juist andersom in te zetten; als actieve weigering bij te dragen aan efficiëntie en productiviteit. Met het kunstenaarscollectief De Derde Plaats waar ik deel van uitmaak, organiseerde ik daarop in de zomer van 2022 een dérive, die ik later de drift hebt genoemd. Een activiteit waarbij we met slechts wat briefgeld op zak, een doelloze, 12 uur durende dwaling maakten.
Project
De ervaringen rondom de drift hebben uiteindelijk geleid tot het ontwikkelen van dit project. Ik ontdekte in de interessante voor- en nagesprekken met het collectief, de kracht en relevantie van de verbinding met anderen in mijn werk als kunstenaar. Ik zie de ervaring van de drift als een vorm van collectief onderzoek naar vrije ruimte, waarin de-automatiseren het middel is.
Met dit project borduur ik voort op dit collectieve onderzoek door het scheppen van een letterlijke en figuurlijke onderzoeksruimte. Hierin verken ik met collega-kunstenaars en het Amsterdamse publiek de vrije ruimte, door middel van vormen van de-automatiseren. Ik wil hiermee onze maatschappelijke drang naar optimalisatie en het verlies dat daarmee gepaard gaat bevragen.
Binnen de onderzoeksruimte vinden (publieke) activiteiten plaats in de vorm van (gast)lezingen, maaksessies, gesprekken en performances. Het is ook een ruimte voor uitwisseling en experiment met oog op het ontwikkelen van (collectieve) non-acties.
Vragen/ Opmerkingen/ Meedoen
dedrift020[at]gmail.com